Reportage bezoek beschadigde Groninger kerken
Doel van deze reportage was om de wereld duidelijk te maken hoeveel schoons er in dit misschien wel mooiste cultuurlandschap van ons land bedreigd wordt door de aardgaswinning in dit deel van het land, waaraan onze regering maar geen paal en werk wil stellen, gebiologeerd als zij is door de Euro’s die zij door de aardgaswinning in haar schatkist ziet stromen. Voorlopig gaan we er van uit dat de minister in zijn gasbesluit, dat hij op 17 december aan de Tweede kamer zal meedelen , niet ver genoeg op zijn schreden zal terug keren.
De eerste vijf Noord-Groninger kerken
Op vrijdag 14 november bezochten wij de eerste vijf kerken in Noord-Groningen die alle in meer of minder ernstige mate getroffen zijn door de aardbevingen ten gevolge van de aardgaswinning in deze provincie.
Jammer genoeg had de weersverwachting ons ietwat bedrogen, want het herfstzonnetje dat men ons beloofd had liet zich helaas niet zien. Het was dan ook niet nodig geweest om reeds om zes uur deze ochtend op te staan. Want volgens Jurjen Drenth , de bekende landschapsfotograaf en sinds twee jaar min of meer mijn schoonzoon, had gezegd dat je de mooiste opnamen maakt als de zon door de ochtendmist heen breekt.
Niettemin heeft hij toch wel mooie opnamen kunnen maken. De beschadigingen die de bouwkundige van de SOGK, Jur Bekooy, bij wie ik eerst te rade was gegaan, ons al gewaarschuwd dat de beschadigingen niet erg fotogeniek zouden zijn.
Marsum
We begonnen in Marsum. Marsum, dat even ten noorden van Appingedam ligt, is niet meer dan de kerk, die op een terp staat en een paar boerderijen er omheen. We hadden het met google-maps niet kunnen vinden. Die stuurde ons naar Marssum bij Leeuwarden. Ook de Tomtom liet het aanvankelijk afweten. Gelukkig hadden we de toeristische kaart van NW Groningen bij ons en ook de kaart van de SOGK” Kerken in Groningen”.
Het kerkje van Marsum is een van de iconen van de SOGK. De kerk dateert uit de tweede helft van de 12e eeuw en is geheel uit warmrode kloostermoppen opgetrokken. Daarmee is het een vroeg voorbeeld van de Romaanse bakstenenbouw. Op het dak van het halfronde koor liggen nog de oude middeleeuwse dakpannen: de holle die men nonnen noemde en de bolle die men monniken noemde.
Het kerkje steekt markant af in het verder lege landschap.
Krewerd
Vervolgens reden wij naar het nabijgelegen Krewerd. Hemelsbreed misschien drie kilometer van Marsum vandaan. Hier moesten we de sleutel halen bij een boerderij in de buurt. Toen we daar wat stonden te kijken kwam er al gauw iemand naar ons toe , waar we een geanimeerd gesprek mee aanknoopten. Hij zei dat hij al een flinke tijd in de clinch lag met de NAM en met de Staat. Nou, dat begon al goed. We wisselden namen uit. Hij heette Hans Styling de Lange en woonde aan het Kerkpad 1 in Krewerd.
Hij had al heel wat juridische strijd met deze en gene, van gemeente tot minister, achter de rug en daar wilde hij ons wel deelgenoot in maken, toen ik zei dat wij binnenkort opnieuw contact zouden zoeken met een advocatenkantoor over juridische mogelijkheden.
Vervolgens reden we naar het sleuteladres. Dit was een boerderij een paar honderd meter buiten het dorpje. Onze gespreksgenoot was zo vriendelijk geweest onze komst al aan te kondigen. Zo stond er al een dame in de opening van schuurdeur. Zij stelde zich voor als Liefke Munneke.
Zij leek mij een echte Groningse. Ze zeggen dat de Groningers zo zwijgzaam zijn, maar de aardbevingen heeft de Groningers de laatste tijd dan een stuk spraakzamer gemaakt. Ze attendeerde ons op allerlei schade die zijzelf aan hun boerderij hadden opgelopen.
Dat was nogal wat. Intussen waaide er een onhebbelijke kouwe wind , zodat ik graag de uitnodiging voor een kop koffie aannam. Het werden er twee, want ze had heel wat te vertellen. Ook binnen was er van alles aan schade te zien. Zoals gedurig wijder wordende naden. Als je naar het plafond keek zag je daar langs de randen ook naden. Daar vielen ' nachts de muizenkeutels door naar beneden zo begrepen wij. Nogal onsmakelijk dus. Ik weet wel zeker dat de meeste Randstedelingen het hier niet lang zouden uithouden, alleen al daarom.
Verder ging het in die grote boerderij natuurlijk ook meer gaan tochten door alle ontstane kieren. Niet begeerde ventilatie zullen we maar zeggen. Dat zal het gasverbruik nog eens extra aanjagen. Erg is ook dat door scheuren in de buitenmuur gemakkelijk vocht naar binnen kan treden, wat weer aanleiding tot vorstschade kan geven.
Natuurlijk kregen we het ook over de aardbevingen zelf. Haar man, Jan Munneke, vertelde dat ze er nu zes of zeven beleefd hadden. Ik moest er, thuisgekomen, nog vaak aan denken. Je ligt ‘s-nachts in je bed en dan wordt je wakker van een geweldig lawaai. Ik had dat al eerder gehoord, dat mensen vertelden dat het leek alsof er vrachtwagens langs je huis over rijplaten reden. Een paar seconden later vertelden ze begon het huis geweldig te kraken. Angstaanjagend leek me dat en dat is het ook. Net de volgende ochtend las ik in het Dagblad van Het Noorden dat veel mensen psychisch patiënt door de bevingen worden. Het leek ook wel of de mensen hier het van zich af moesten praten. Niks zwijgzame Groningers hier.
Overigens was onze eerste gesprekspartner van deze ochtend, de heer de Lange, uit Rotterdam afkomstig. Hij was lang geleden een keer in Krewerd geweest en er toen prompt verliefd op geworden. Ik kon me dat goed voorstellen. Ik ben het zelf ook wel enigszins en heb al verscheidene excursies voor verre familie en vrienden in het Groningse land georganiseerd, hoewel ik zelf in Drenthe woon.
We kregen intussen ook te horen dat huizenconstructeurs tot nu tor alleen rekening hielden met de zwaarte van het dak en met de kracht van de wind, maar niet met de kracht van aardbevingen. Die is net als wind een horizontaal werkende kracht. Maar een aardbeving veroorzaakt veel meer horizontale krachten dan een windaanval en daar zijn huizen en boerderijen niet op gebouwd.
Eindelijk togen wij dan toch nog naar de kerk van Krewerd, waar het ons eigenlijk om te doen was. Maar toen waren we inmiddels al heel wat wijzer over wat aardbevingen met huizen en boerderijen en hun inwoners doen. Het was ons ook duidelijk geworden dat de mensen hier veel onvrede hebben met de taxateurs van de NAM, die de schade komen opnemen. Zo hadden we overal in het huis vette potloodstrepen en kruisen gezien. Dat was om te voorkomen dat de taxateurs er over heen zouden kijken. Het is natuurlijk ook vreemd dat de taxateurs in dienst zijn van de NAM.
Of het waar wat mevrouw Munneke ons vertelde dat de taxateurs het risico lopen voor een volgende opdracht naar Nigeria gezonden te worden als zij voor hun opdrachtgever onwelgevallige taxaties zouden doen kan ik niet beoordelen. Maar toevallig ken ik wel via via zo’n taxateur die voorheen als ex-pat voor Shell gewerkt heeft.
Jan Munneke vertelde me , toen wij door de reusachtige schuur weer naar buiten liepen, dat de NAM hem had aangeboden een nieuwe schuur te bouwen. Daar moest wel wat gebeuren, want in een afgebakend stuk van deze schuur mocht je niet komen. Daar zou iets naar beneden kunnen komen. Eerder, in de woonkamer hadden we al gehoord dat de bewoners hun slaapplaats hadden geruild, omdat ze het op de oude stee niet meer vertrouwden.
Ik zei dat me dat niet zo’n verkeerd aanbod van de NAM leek. Munneke moest er een beetje om lachen. Ja zei hij, maar dan had hij wel 80% uit eigen zak moeten bijpassen. En een compleet nieuwe schuur kwam al gauw op vier a vijf ton. Wie heeft dat klaar liggen? Een werkelijk waardeloos aanbod van de NAM dus.
Al met al was het hier een behoorlijk onthutsende ervaring voor ons. De eerste de beste boerderij waar we deze ochtend kwamen, alleen maar op een sleutel op te halen, was er door de aardgasbevingen zodanig aan toe dat er geen westerling meer in zou willen wonen. Ik had me al afgevraagd hoeveel kerken we die ochtend zouden kunnen aandoen. 
Ook in de kerk kregen we een deskundige uitleg van de sleutelhoudster. Of we niet konden zien dat de muur aan de ingangzijde bezig was uit te buiken? Ja, inderdaad , al kon je het wat moeilijk fotografisch zichtbaar maken. Ook binnen kregen wij te horen en te zien waar de zwakke plekken te zien waren. Het was een leerzame excursie.
Ten slotte namen wij afscheid van deze mededeelzame mevrouw. We maakten nog een paar foto’s van het plaatsje Krewerd zelf. Want het gaat ons niet alleen om de kerk, maar om de kerk als middelpunt van de kleine gemeenschap waarbinnen die eeuwenoude kerkj een belangrijke rol vervult. Als de kerk hier teniet zou gaan, dan verdwijnt het hart uit deze gemeenschap.
Oosterwijtwerd
Vervolgens reden we naar Oosterwijtwerd, ook slechts luttele kilometers verderop. Er is in dit deel van Groningen een hoge dorpendichtheid en je ziet onderweg voortdurend twee of meer kerktorens.
Ook de kerk van Oosterwijtwerd was beschadigd. We konden het hier met eigen ogen zien. Dit was het kerkje waar ik twee jaar geleden nog graag een keer een concertje had willen organiseren. Het was er toen niet van gekomen. Maar het was toch te hopen dat het vroeg of laat nog een keer wel zou kunnen en dat de kerk vanwege nieuwe schade niet ook jarenlang gesloten zou worden, of erger. Net zoals de kerk van Loppersum, ons eindpunt van deze ochtend.
een flinke scheur in een van de pilaren van het kerkje
van Oosterwijtwerd
Leermens
Maar nu was eerst de kerk van Leermens aan de beurt. Daar had ik vorig jaar tijdens een kleine excursie al een uitleg van de koster gehad omtrent de schade daar. Leermens had in de nacht van 13 februari 2014 een vrij zware aardbeving van 3.0 meegemaakt.Later, vorig jaar waren wij er tijdens een fietstocht nog eens geweest . Bij die gelegenheid heb ik veel foto's van deze kerk en haar omgeving gemaakt, net als van de kerken van Eenum en Wirdum. zie: Fietsen langs Hoogelandster wierdendorpjes
De prachtige kerk van Leermens, een van de 100 rijksmonumenten in Noord-Groningen, had ook veel schade gehad. Maar gelukkig niet zo erg als het dorpshuis dat er tegenover stond. Daar bleek geen bewoning meer mogelijk. De houten stuttenstellage was hier zelfs in de vloer van de gelagkamer, of wat het geweest was, bevestigd.
Je moet er niet aan denken wat er in Leermens zou kunnen gebeuren als zich de komende tijd een aardbeving met een kracht van 4 op de schaal van Richter zou voordoen. Die zou qua vernietigingskracht namelijk ongeveer dertig maal krachtiger zijn dan de aardbeving die ze daar achter de kiezen hadden gehad.
Het SODM heeft eind vorig jaar een prognose afgegeven, dat als de gasproductie niet zo snel mogelijk drastisch terug gebracht zou worden , de kans op een aardbeving met een kracht van 4 of meer op de schaal van Richter elk jaar 7% zou bedragen. De kans dat die zich ergens in het aardbevingsgebied binnen tien jaar zou voordoen is dus meer dan 50%. Gelet op de schade die nu her en der in Groningen al is veroorzaakte bij veel zwakkere bevingen doet dan het ergste vrezen. Namelijk dat dan veel historisch erfgoed onherstelbaar zwaar beschadigd zal worden.
Ziehier de schade aan het tegenover de kerk van Leermens liggende gelegen dorpshuis.Onbewoonbaar geraakt bij een beving met de kracht van 3.0.
In de “gasbrief “van de Minister van E.Z. aan de Tweede Kamer van 17 januari 2014 wordt gemeld: “ Volgens de huidige berekeningen moet voor de komende drie jaar rekening worden gehouden met een maximale aardbevingsmagnitude van 4,1 op de schaal van Richter en een bijbehorende grondversnelling van 0,12g (waarbij g de versnelling door de zwaartekracht is). Voor beide geldt een kans van 10% dat deze sterker respectievelijk hoger wordt” Bij een grondversnelling van 0,12g lopen bepaalde categorieën huizen het gevaar op grote schade.
In de bijlage bij deze brief wordt het advies van het SodM aangehaald, die stelde dat wanneer uitgegaan wordt van een maximale sterkte van 5 op de schaal van Richter de kans op een beving van 3,9 of hoger in de periode 2013/2014 7% is.
Vanwege onze timing en het minder gunstige licht besloten we nu snel naar de kerk in Loppersum te rijden, die de grootste schade had gehad
Maar onderweg maakten we nog wel even een foto van het kerkje van Eenum. Het was vanaf een afstandje. Met een telelens waarbij we de vers geploegde geurend vette klei als voorgrondvulling gebruikten. Dat was Groningen ten voeten uit. Waarom de poging om de Groninger en Friese wierden en terpen op de nominatielijst voor werelderfgoed te krijgen waren mislukt was mij niet duidelijk. Dat ga ik nog eens apart uitzoeken.
De kerk van Loppersum maakt grote indruk op ons. Prachtige kerk en prachtig gesitueerd in haar omgeving. Gelukkig stonden de loofbomen nog in hun herfstblad en was de hele bodem met een tapijt van rood gevallen blad bedekt. Waarom liet die zon nou toch verstek gaan?
We zijn niet meer binnen geweest. We hadden onderweg al teveel tijd verbruikt. Vijf kerken op een lange ochtend is veel te veel, vooral als je onderwijl interessante mensen treft. Bovendien hadden we van de sleutelbewaarster in de drogisterij hier in Loppersum begrepen dat de kerk net weer geheel hersteld was. Dus schade was hier niet meer te fotograferen.
Tot zover het eerste deel van onze reportage langs beschadigde Groninger kerken. Overigens doen we deze reportage nog een keer dunnetjes over. Want, zegt Jurjen Drenth , om een kerk goed te fotograferen heb je gewoon meer tijd nodig. En geschikt weer natuurlijk. De bijgaande foto’s zijn dus niet meer dan een voorproefje.
Voor onze volgende trip hebben we nog minstens vijf objecten op ons programma staan, waaronder de kerken van Uithuizen en ’t Zand en de molen van Westerwijtwerd.
Een week later, op zondagmiddag 23 november, bleek er toch wat meer zon dan verwacht. Eigenlijk zouden we nog wel kunnen proberen opnieuw een paar Groninger kerken te fotograferen.
Middelstum
In de eerste plaats stond de kerk van Middelstum op de bezoekagenda. Deze zou ernstig bedreigd worden. Middelstum was de plaats waar begin dit jaar een hoorzitting had plaatsgevonden en waar minister Kamp door boze actievoerders enigszins in het nauw gebracht werd. Want in Middelstum was ook heel wat schade. Middelstum ligt maar een paar kilometer van Huizinge en daar had zich eerder de zwaarste beving tot nu toe in Groningen voorgedaan, van 3,6 op de schaal van Richter.
Toen wij in Middelstum kwamen was het ons echter niet geheel duidelijk om welke kerk het ging. De grote Sint Hyppolytuskerk leek vanaf een afstandje van buiten niet beschadigd. Maar we zagen nog ergens anders in het dorp een kerkspitsje. Dus daar maar eens heen rijden. En inderdaad, daar stond een veel kleinere kerk, die waarachtig geheel in de steigers stond. Dus dat zou hem dan wel zijn. Toen wij uitstapten liep er net een meisje en die vroegen wij voor alle zekerheid of dit de beschadigde kerk was en of dat inderdaad door een aardbeving was gekomen. Waarop het lieve kind antwoordde dat het niet door de harde wind was gekomen. Een mooi Gronings antwoord vonden wij.
Overigens bleek de Hippolytuskerk wel degelijk ook beschadigd en vrij ernstig ook. Er zijn daar scheuren die dwars door sommige schilderingen heen gegaan zijn. Verder bevindt zich in een hoog spitsvenster een angstaanjagende scheur. En uit de muur ernaast zijn flinke stukken van de pleisterlaag op de grond neer gekomen. Deze kerk moeten we dus ook vooral van binnen nog gaan bekijken. Ook deze kerk is rijksmonument. (ref Trouw Ada van Deijk)
't Zandt
Vervolgens reden wij naar ’t Zandt. Dat plaatsje was een paar jaar geleden nog in het landelijke nieuws door al die geheimzinnig branden. Brand in ’t Zandt. Daar was een pyromaan actief. Later bleek dat hij bij alle branden zelf was komen kijken. Gelukkig hadden ze hem uiteindelijk toch in de kladden kunnen vatten en was ’t Zandt weer uit het nieuws geraakt.
Maar nu was het weer in het nieuws, tenminste het regionale nieuws, doordat het historische pand naast de kerk ernstig getroffen bleek te zijn. Op de sociale media, ik geloof op het facebook van Schokkend Groningen, dat zeer actief is met nieuwsgaring over aardbevingen, had ik gelezen dat er met het historische pand naast de kerk van ’t Zand nogal veel aan de hand was. Net als in Leermens waar het pand tegenover de kerk ook onbewoonbaar geraakt was door een aardbeving was dat ook hier in ’t Zandt het geval.
Het pand was ook afgezet en je kon duidelijk zien dat een deel van de voorgevel flink aan het uitbuiken was. Als die muur het bij een volgende beving zou begeven kwam het daar weer naast liggende pand ook in de problemen. Het pand zelf was al niet meer bewoond. De bewoner was er uit gevlucht en het pand aan de NAM verkocht. Hij had een zware tijd doorgemaakt sprak de overbuurvrouw , waarmee wij in gesprek gekomen waren.
Hij had het pand, een monument, nog niet heel lang geleden gekocht. Het was toen nog een café. Hij had het grotendeels gerestaureerd, want het pand dateerde al van 1818, totdat de aardbevingen begonnen waren. Het had de man niet meegezeten want tot overmaat van ramp was zijn vrouw ook nog bij hem weggelopen wist de buurvrouw te vertellen. Die was ook een stuk jonger geweest en woonde nu een paar huizen verderop. De eigenaar woonde nu in Appingedam.
Omdat wij niet al te nieuwsgierig wilden overkomen hadden wij niet gevraagd waarom die vrouw bij hem was weggelopen. Later vroegen wij ons af of dat misschien niet door die aardbevingen was gekomen. Wij konden ons dat namelijk heel goed voorstellen. Die vrouw was gewoon bang geworden, maar de man, die het gekocht had, wilde er toch nog blijven wonen. Die aardbevingen zouden wel eens bij veel meer bewoners tot relatieproblemen kunnen leiden.
De kerk zelf was vanwege de eind november al vroeg invallende schemering niet meer optimaal te fotografen, dus reden wij weer naar huis. Onderweg kwamen we bij een in het landschap zeer opvallende locatie van de NAM, de veroorzaker van alle door ons gefotografeerde en beschreven ellende. Het bleek een van die geologische ondergrondse luisterposten te zijn.
Een locatie van de NAM, de veroorzaker van alle schade
Wordt vervolgd
zie ook: