De hieronder beschreven steden hebben wij in de jaren 2007 en 2008 bezocht en waren bedoeld als een verkenning voor een mogelijk veel grotere tocht langs de voornaamste voormalige Hanzesteden langs de zuidelijke Oostzee. Het idee hierbij was om zo achtereenvolgens de Duitse , Poolse en Baltische Hanzesteden te bezoeken en te eindigen in Sint Petersburg. Vandaar zou je via Finland en Zweden weer terug kunnen, of als alternatief door Oost-Polen.
In 2007 hebben we zodoende al Lübeck en Wismar bezocht en dat gecombineerd met een weekje in de omgeving van Schwerin, de hoofdstad van Meckenburg Vorpommern. Het jaar daarop zijn we een week op Rügen geweest en hebben daarna het daarbij gelegen Strahlsund aangedaan. Vervolgens zijn we via Potzdam naar Dresden en Weimar gereisd en hebben een groot deel van Thüringen bezocht.
Hieronder hebben we onze impressies van de drie mooiste Duitse Hanzesteden samengebracht.
Lübeck
Lűbeck is een van de oudste en bekendste steden van Duitsland en zeker van Noord-Duitsland. Het was indertijd de leidinggevende Hanzestad. Dat verklaart ook dat deze stad maar liefst zeven torens telde. Verder was het de stad van Tijl Uilenspiegel, al heeft die in heel wat meer Midden-Duitse steden huis gehouden.
De entree was direct al zeer veelbelovend. De “skyline van Lübeck” bestond uit een klein woud van grotendeels groene torenspitsen. Jammer van het stukje asfalt dat er heen leidde en waarop zich gemotoriseerd blik van de 21e eeuw aan het verplaatsen was, anders zou je toch denken zo de tijd van de middeleeuwsche schelm Tijl Uilenspiegel binnen te rijden.
De meest markante blikvanger was de zogenaamde Holstentor. Ik herkende het gevaarte direct vanwege de postzegels die ik er vroeger van gehad heb.
Na enig omvragen hadden we al redelijk snel ons hotel “An der Alten Mauer” gevonden. Het was een uit de Lannoogids opgepikt hotel en ik had van tevoren geboekt. Voor € 70 exclusief ontbijt. Het hotel lag ingeklemd in een rij oude behuizingen lange het lummelige steegje, wat maar nauwelijks doorgang liet voor onze auto. Voor de gevel zat een vrouw op een klein stoeltje te lezen. Die zou er wel bij horen dachten wij. En dat was ook zo. De entree van het hotel was benauwd en benepen. Een echte lobby kon je het met de beste wil van de wereld niet noemen, maar die hadden ze in de hanzetijd waarschijnlijk nergens gehad en dit hotel of liever gezegd dit huis stamde ongeveer uit die tijd zo te zien.
Voor de auto was absoluut geen plaats, want het hele steegje stond mudjevol. Ik moest dus een paar honderd meter verderop aan het water op een muuromheinde locatie parkeren. Die was voorzien van een slagboom. Ik geloof dat het €6 per 24 uur kostte. Tja, het is altijd al een handelsstad geweest. In het hotel moesten we geloof ik acht trappen op met in totaal 65 treden, omdat we op de vierde verdieping zaten. Er moest dus maar liever geen brand uitbreken. Als die brandtrap gloeiend heet werd zou je makkelijk je handen kunnen schroeien. Qua accommodatie was dit het slechtste hotel van deze vakantie. Douche en wc waren op de gang. Maar ze waren wel goed. Verder had je geen last van lawaai en muggen.
Na vanwege al die trappen alleen de hoogst nodige bagage gedeponeerd te hebben, gingen we eerst op de hoek van An die Mauer op het volle terras iets drinken. Het terras zat stampvol, zeker vanwege het goddelijke weer. Daarna gingen we eens op zoek naar die prachtige Holstentor.
Lübeck, de Holstentor
Na de Holstentor van alle kanten bekeken en gefotografeerd te hebben, er hielden zich wat hangjongeren voor de poort op, liepen we langs het water terug. Opvallend was dat werkelijk alle terrassen en dat waren er nogal wat zowat tot de laatste stoel bezet waren.
Aan dit water stonden vrijwel allemaal fraaie oude behuizingen. Het deed me denken aan de Lage der A in Groningen. Met dit grote verschil dat de huizen hier in Lűbeck aanzienlijk meer rijkdom ademden dan die aan de Lage der A.
Maar oké, Lübeck was dan ook de leidende Hanzestad indertijd en niet Groningen. Uiteindelijk vonden we aan het water toch een tafeltje en konden daar eten. Daarna zijn we verder het water langs gekuierd en maakten we een boog langs de rand van de Altstad richting ons hotel. Daar liepen we zo pardoes de fraaiste stillevens binnen. Het waren meest oudere mensen die voor hun huis zaten als voorgrondvulling voor hun oude gevels. Mens en gevel straalden een welvoldane rust uit.
De stemming was gemoedelijk tot loom te noemen. Als ergens uit moge blijken dat je om gelukkig te zijn geen miljonair hoeft te zijn dan blijkt dit wel uit dit plaatje. En televisie is daar ook helemaal niet voor nodig.
Aan de overkant van het water zagen we tussen het overdadige groen grote moderne in het wit gehulde huizen die er stuk voor stuk ook mochten zijn.
De volgende ochtend gebruikten we voor een van de vijf grote kerken die Lübeck rijk is en voor het Willi Brandt huis.
Lübeck is de domicilie geweest van verscheidene grote mannen, zoals Thomas Mann, Günther Grass en Willi Brandt. In het Günther Grass Haus hebben we een kortstondig kijkje genomen, maar niet de entree betaald. De schrijver van onder meer Der Blechtrommel kennen we toch niet zo goed. Willi Brandt sprak ons meer aan en je moet toch keuzes maken, wil je zo’n stad in een dag doen.
Voor mij is Willi Brandt de Kennedy van het naoorlogse Duitsland. Aan hem was een indrukwekkende en deels aangrijpende expositie gewijd, zoals de foto van zijn bezoek aan het voormalige getto van Warschau. Daar is hij toen op de knieën gegaan, wat denk ik niet in het protocol opgenomen geweest is en waarbij hij een aangrijpende tekst heeft uitgesproken. Vreemd is dat je niet weet of hij nog leeft. Na zijn politieke activiteiten blijkt hij nog veel voor de wereldvrede te hebben gedaan. Hij is een van mijn voorbeelden.
Toen ik deze foto zag schoot ik een beetje vol. Dank zij mensen zoals hij werd het je mogelijk gemaakt weer een beetje in het grote buurland te geloven.
Wie van kerken houdt moet absoluut naar de Duitse Hanzesteden. Hoe rijker een stad was, hoe meer kerken er waren. Dat kwam omdat ook de rijke kooplieden vaak de opdrachtgevers waren en zij de goegemeente graag toonden hoe rijk ze wel niet waren en hoeveel ze ook voor de Lieve Heer over hadden.
Het is gewoon verbazingwekkend hoeveel pracht en praal in deze kerken te vinden is. Om te beginnen in die enorme Marienkirche, die op initiatief van de burgerij is gebouwd en die als tegenhanger van de Dom van Lübeck moest gelden. Burgerij en bisschop waren namelijk met elkaar in conflict.
Haar beide torens van elk 125 meter hoog vormen de hoogste punten van de stadsskyline en zijn ook de hoogste kerktorens van voor 1400 in heel Europa. Mede daarom en omdat het de belangrijkste kerk in baksteengotiek in Noord-Duitsland is, staat deze kerk op de Unesco werelderfgoedlijst.
Het het interieur is zeker eveneens een bezoek waard. Heel apart zijn de in deze kerk opgestelde 14 Gebroken Kruizen, die de lijdenweg van Jezus markeren.
Ook de door ons bezochte Katharinenkirche toonde dat Lübeck vroeger een rijke stad is geweest. Wat we hier speciaal bewonderden was een beeld dat de strijd van Joris met de draak voorstelde.
In deze kerk liep een tentoonstelling over de relatie van Duitsland met de rest van de wereld. Het ging over vrede en oorlog en hoe van het ene het andere kan komen. Het bevatte onder meer uitspraken van Duitse verzetsmensen. Ik heb er een klein geschriftje van meegenomen dat handelde over ”Der Traum von einem anderen Deutschland”.
Als derde hebben we in Lübeck een kerk bezichtigd, waar we getroffen werden door het bijna geheel witte interieur, wat deze kerk een geheel eigen stijl gaf. Heel mooi vonden wij de kansel in deze kerk. Helaas is de naam van deze kerk ons ontschoten. Dat krijg je met zo'n overvloed aan geloofsuitingen.
Een even zeer indrukwekkend indruk als de kerken maakte in Lübeck het Rathaus. Een beauty van de hoogste orde. De bouw ervan begon al spoedig nadat Lübeck in 1226 “Reichsfreiheit” kreeg. Het gebouw bestaat voor een groot deel uit laat-gotieke architectuur.
Ten slotte gingen we nog naar het museum in de Holstentor. Dit is een van de beste bewaarde stadspoorten uit de late middeleeuwen. De muren van deze poort zijn 3,5 meter dik. Ik was speciaal in het in hier gevestigde Hanzemuseum geïnteresseerd vanwege de vroegere relaties van Lübeck met de Hanze en indirect dus met de ontwikkeling van Groningen en Friesland. Interessant was een overzicht van de gebruikte schepen. De expansie van de Hanze begon allemaal met de koggen, maar dat wist ik al. Maar hier kreeg je alle schepen van die tijd en van daarna ook te zien en ook wat zij toen vervoerden.
Kortom, Lübeck is niet alleen een cultuurstad van formaat, maar ook een gezellige, ontspannen stad en een beetje dromerig bovendien. De mensen zijn er aardig. Een stad dus waar je het niet erg zou vinden er te wonen.
Jammer dat we er maar een dag voor ingepland hadden.
Wismar
Vooral de weg vanaf Schwerin naar de oude Hanzestadje Wismar, een dertig kilometer rijden ten noorden van Schwerin, was een prachtige landelijke route. Een licht golvend terrein. Het was net of we door een landschap van halverwege vorige eeuw reden. Met korenbloemen en klaprozen geborduurde korenvelden. De route was veelbelovend voor wat we nog te zien zouden krijgen. We weg voerde namelijk naar Wismar. Dat wilden we graag zien omdat het als oude Hanzestad op de Unesco werelderfgoed stond.
Wismar
Vooral de weg naar de oude Hanzestadje Wismar, een dertig kilometer rijden ten Noorden van Schwerin, was een prachtige landelijke route. Een licht golvend terrein. Het was net of we door een landschap van halverwege vorige eeuw reden. Met korenbloemen en klaprozen geborduurde korenvelden. De route was veelbelovend voor wat we nog te zien zouden krijgen. We weg voerde namelijk naar Wismar. Dat wilden we graag zien omdat het als oude Hanzestad op de Unesco werelderfgoed stond.
Ik citeer graag een stukje uit Wikipedia:
“De historische stadskernen van Stralsund en Wismar vertegenwoordigen op ideale wijze de ontwikkelde Hanzestad tijdens de bloeiperiode van de stedenbond in de 14e eeuw".
De middeleeuwse Hanzestad Wismar is de enige stad van deze grootte in het zuidelijke Oostzeegebied die als architectonisch afgerond geheel nog volledig intact is. In de 14e en 15e eeuw was de stad een belangrijk zeehandelscentrum van de Hanze. De historische 'Alte Hafen', de kunstmatig aangelegde waterweg 'Grube', de behouden gebleven plattegrond- en perceelstructuur van de straten en pleinen en de indrukwekkende sacrale baksteenarchitectuur evenals de middeleeuwse pakhuizen en burgerhuizen zijn authentieke getuigen van Wismars betekenis ten tijde van de Hanze. Het traditionele huizenbestand vormt met het marktplein, de drie monumentale gotische kerken en diverse waardevolle monumenten de weergaloze charme van de werelderfgoedstad”.
Wismar was inderdaad net als de weg er naar toe: een absolute beauty. Terecht dat het op de Unesco werelderfgoedlijst prijkt.
Niet alleen de straatjes zijn oud, maar ook de straatnamen. Wat moeten we ons bij deze straatnaam voorstellen over de zeden en gewoonten in de oude Hanzetijd?
Toch bleek deze stad maar liefst zes kerken te tellen, die naar je zou mogen verwachten toch een stichtende uitwerking op de bevolking moeten hebben gehad. Ze waren allemaal van baksteen. Daarvan was de Nicolaikirche de grootse bakstenen kerk die wij ooit gezien hebben. Maar dan waren er dus nog vijf. Kun je nagaan hoe veel rijkdom die Hanze in de 14e eeuw de plaats heeft gebracht.
Hieronder het uitzicht op Wismar vanaf de Nicolaikirche
links de Wasscherturm in Wismar
rechts een van de mooiste vakwerkhuizen die we ooit gezien hebben
hieronder de prachtige havenkade van Wismar
En dan te bedenken dat al dit fraais slechts op vier uur met de auto rijden vanaf Groningen gelegen is. Je zou toch nooit weer met een vliegtuigreis naar Zuid-Europa gaan? Oké, Toscane is erg mooi en Andalusië ook. Maar wat je hier te zien krijgt, doet daar toch architectonisch gezien niet voor onder. En die stille door een licht golvend terrein voerende wegen met die rustieke wegbeplantingen van linden of beuken zijn een genot om met een licht gangetje over te rijden. Voor een meer relaxte vakantie dan in dit deel van Duitsland zul je goed moeten zoeken.
Strahlsund
Direct na de brug vanaf Rügen kwamen we in Strahlsund. Vanaf de brug had je al een mooie aanblik, maar op zo’n brug kun je natuurlijk niet even stoppen. Vlak voor het centrum konden we de auto ergens langs de weg kwijt, gratis zelfs. Dat was een meevaller want evenals vorig jaar in Emden, hadden ze hier in Strahlsund Schiffahrtstage, je zou dus wel op de koppen kunnen lopen. Maar dat viel erg mee. (Hoewel, kinderkoppen waren er nog heel wat) Of tegen, want die Schiffahrtstage hadden niet veel om het lijf. Daarvoor hoef je echt niet naar Strahlsund. “Sail Delfzijl” verdient en krijgt heel wat meer bekijks. Er was hier nauwelijks een antiek zeilschip te bekennen. En dat terwijl Strahlsund toch op de Welterbeliste van de Unesco staat en de Amerikaanse president daar in 2006 nog op bezoek is geweest, toen hij in de buurt de G8 bijwoonde. Verder bleek dat de first lady van toen, Laura Bush, een bezoek had gebracht aan het St Johansklooster.
De eerste kennismaking met de Altstad viel dus enigszins tegen. De vergelijking met Wismar, waar we vorig jaar geweest waren, leek aanvankelijk in het nadeel van Strahlsund uit te vallen. In Wismar vormde de Altstad een veel compacter geheel. Hier stonden de Middeleeuwsche objecten en fachbauhäuser veel meer verspreid tussen veel andere ouder bebouwing, die heel wat minder smaakvol was. Het eerste grote object was de Marienkirche. Die stond echter nagenoeg leeg. Het was wel een hele grote kerk, maar dat is niet hetzelfde als mooi. Oorspronkelijk is hij opgeleverd in gotische stijl in 1298. Maar in 1495 blies een zware storm de toren omver en deze werd herbouwd tot het in die dagen hoogste gebouw van de wereld: 151 meter. Nadien werd hij opnieuw verwoest, nu door blikseminslag. Daarop werd er een barokke koepel opgezet.
De Neumarkt daarachter leek wel aardig, maar je kon het door alle geparkeerde auto’s allemaal minder goed zien. Verder werd de oostwand ontsierd door een vrouwshoge reclameposter. Daarom liepen we direct door naar de haven, want daar waren de Schiffahrtstage en daar zou in ieder geval toch veel moois te zien zijn, dachten we. Maar dat dachten we verkeerd. We konden de haven in de eerste plaats al nauwelijks vinden, want die stond niet aangegeven, tenminste niet op die plaatsen waar wij gewoonlijk op letten, zoals op aangepaste toeristische bewegwijzeringen.
Er liepen ook vrijwel geen mensen de kant op waar wij de haven dachten. En toen we die haven dan eindelijk gevonden hadden bleek het meer een kermisterrein te zijn dan een aanlegplaats voor fraaie zeekastelen, zoals de Amerigo Vespucci. Er lag hier maar één zeilschip en de vraag was hoe antiek die eigenlijk was. Om er op te komen moest je €3,50 betalen. Nou, dan maar even niet dus. Dan gaan we wel weer eens naar Delfsail. De haven was dus nogal een flop. En eigenlijk gold dat voor de omgeving van de haven ook. Er stonden wel een paar fraaie middeleeuwsche pakhuizen uit de Hanzetijd, maar die werden grotendeels aan het oog onttrokken door grote bouwsteigers voor minder oogstrelende objecten. Dus maar de markt opgezocht, waar die dan ook maar zou zijn. Pas toen we bij een Ausstellung naar binnen gingen, om te kijken waar we eigenlijk moesten zijn, zagen we maquettes van de Altstad en van de belangrijkste daarin gelegen gebouwen.
Toen pas begon Strahlsund meer voor ons te leven. De eerste stedeschoonheid van belang was de omgeving van het St Johannisklooster, waar Laura Bush dus haar hoge hakken had neergezet.
Strahlsund, omgeving Johanniskloster
Het Dominicanerkoster lag vlakbij het centrum met het Raadhuis en de belangrijkste kerk. Ik denk dat die drie vooral voor de nominatie voor het erfgoed van Unesco verantwoordelijk zijn geweest. Hier begon mijn camera eindelijk goed in actie te komen.
Aan het interieur van de Nicolaikirche was goed te merken dat Strahlsund vroeger uitzonderlijk rijk moet zijn geweest. Het stond hier vol met de prachtigste kunstobjecten, heel anders dan de vaak obligate beelden en schilderingen die je in de meeste kerken tegenkomt. Zo leeg als de Mariakirche aan het begin van de Altstad bij de Neumarkt was geweest, zo vol was deze.
Vooral de preekstoel was een beauty. Ik maakte voor mijzelf de vergelijking met die andere grote kerk die recent een grote indruk op mij heeft gemaakt, dat wil zeggen de kathedraal van Siena in Toscane. Daar was het vooral de vloer, die zo’n onuitwisbare indruk had gemaakt. Hier waren het de kunstwerken, zoals die kansel.
Ook het naastgelegen Rathaus met zijn specifieke torens was van grote klasse en van een bijzondere schoonheid, zoals de foto laat zien. Dat gold eveneens voor de aanpalende optrekjes aan de Alte Markt, zonder meer oogstrelend, voor zover ze voor het oog door de kermis van onder meer oude ambachten te ontwaren waren.
Dat gold eveneens voor de aanpalende optrekjes aan de Alte Markt, zonder meer oogstrelend, voor zover ze voor het oog door de kermis van onder meer oude ambachten te ontwaren waren.
Alte Markt van Strahlsund
En dan waren er nog de straten die op de Alte Markt uitkwamen, waar vrijwel elk husi een monumemt was.
Al met al liep het tegen drieën voor we uit Strahlsund vertrokken, richting Potsdam. En dat was ruim 300 km. Van Potsdam zouden we die zelfde dag dus wel niet veel meer kunnen zien.
Mijn andere vakantiereportages van Duitsland:
Een weekje Noord-Duitsland (Emden en omgeving plus Schwerin en omgeving)
Impressies van onze reis door Noord-en Midden Duitsland (Potsdam, Dresden, Meissen, Weimar, Arnstadt en Erfurt)