Over de opdeling van de nationale staten in Europa
In 1992 lanceerde biermagnaat Freddie Heineken zijn grensverleggende plan voor een Verenigd Europa.
Nu 22 jaar later lijkt er goed beschouwd nog meer aanleiding om dit plan serieus op te pakken dan toen. De economische recessie van de beginjaren negentig stond niet in de schaduw bij wat ons in 2008 en daarna is overkomen. De Euro heeft lange tijd aan een zijden draadje gehangen en het gevaar van een meltdown is nog steeds niet denkbeeldig, zeker nu Frankrijk opnieuw weigert zich aan de gezamenlijk overeengekomen begrotingsregels te houden.
De grootste bedreiging van nu is de grote onderlinge verdeeldheid tussen de Eurolanden die het nog goed doen en de zwakke broeders. Sommige media in Griekenland en Duitsland doen je zo wat de laatste hoop op een verenigd Europa verliezen. Als de populistische partijen het in Europa voor het zeggen zouden krijgen, dan is een verder afglijden naar elkaar opnieuw vijandig gezinde staten zelfs een reële optie. Dan dreigt economische verpaupering en op termijn misschien erger.
Strekking van het plan Heineken voor een Verenigde Staten van Europa
In 1992 werd het gepubliceerd in het boek The United States of Europe ( Eurotopia?).
Dit plan gaat over een herverdeling van Europa in regio’s. Dat was bepaald niet een bieridee van Heineken. Wel vaker zie je dat mensen met visionaire plannen buiten de politiek staan. Politici kijken doorgaans naar wat haalbaar is en komen daardoor vaak aan visie niet toe.
Heineken had zich trouwens laten informeren door Henk Wesseling, destijds hoogleraar Algemene Geschiedenis aan de Universiteit van Leiden. Het plan zelf werd ontworpen door de Leidse historicus Wim van den Doel.
In esssentie hield het plan de transformatie van Europa tot een federatie met een groot aantal kleine deelstaten in. Volgens Heineken was een Verenigd Europa van toen nog 350 mln. inwoners (inmiddels 500 mln.) niet vanuit één centraal orgaan te regeren. Daarvoor was delegatie van macht naar zo’n 75 tot 100 min of meer autonome regio’s nodig. Die regio’s mochten verder niet te veel in grootte verschillen. Heineken dacht aan 5 à 10 miljoen inwoners per regio.
De makke van het Europa van de nationale staten was vond hij dat de onderlinge machtsverschillen hier veel te groot waren. Daardoor konden de grote staten te veel hun eigen belang door drukken. Dat heeft hij toen goed gezien. We zien de laatste jaren heel duidelijk Frankrijk en Duitsland die de agenda voor de hele Eurozone proberen te bepalen, tot ergernis van de middelgrote en kleine lidstaten. In 2004 besloten Duitsland en Frankrijk , in onderling overleg, om de begrotingsregels van het Stabiliteitspact aan hun laars te lappen en hun begrotingstekorten tot boven het overeengekomen plafond van 3% te laten uitstijgen.
De huidige Duitse minister van Financiën Schäuble herinnerde er vorige maand nog weer eens aan hoe Duitsland en Frankrijk in 2003-2004 eendrachtig het Stabiliteitspact om zeep hielpen door overtreding van de begrotingsregels ongestraft te laten. Dat was toen de opmaat naar de eurocrisis vanaf 2009. Bondskanselier Merkel noemde deze Frans-Duitse actie nog onlangs een 'historische vergissing'.
Daarom dreigt nu een clash tussen Duitsland en Frankrijk, omdat dit laatste land opnieuw de begrotingsteugels wil laten vieren. Het is immers niet in staat of bereid om door middel van hervormingen haar economie weer in het rechte spooor te krijgen. President Hollande heeft zijn krediet volledig verspeeld en de kans dat het Eurofobe Front Nationale van Marie Le Pen de macht in Frankrijk gaat overnemen neemt met de dag toe. Dat zal waarschijnlijk de doodsteek voor de Euro betekenen en zal de Europese Unie waarschijnlijk tot een lame duck maken.
Een duidelijker bewijs dat Freddy Heineken het in 1992 bij het rechte eind had toen hij stelde dat in Europa de politieke macht te veel bij de grote landen lag is bijna niet mogelijk.
De geografische nivellering van macht die het plan behelst zou daartegenover betere garanties op stabiliteit, gelijkheid en vrede bieden. Bovendien zou delegatie van macht naar deelstaten, op basis van het subsidiariteitsbeginsel, tot een efficiënter bestuur leiden.
Dit subsidiariteitsbeginsel is ook een belangrijke overweging voor de Partij voor het Noorden om gedeeltelijke autonomie voor te formeren regio’s zoals het Noorden van Nederland te eisen, ook als is dat gebied in de optiek van het plan Heineken met iets minder dan 2 miljoen inwoners eigenlijk te klein om als een Europese regio door te gaan.
Om het draagvlak voor het plan te vergroten werd de indeling van de regio’s in het plan Heineken zowel gebaseerd op etniciteit, politieke en historische gronden.
Deze in het plan voorgestelde grenzen zouden minder willekeurig zijn dan de bestaande grenzen binnen Europa, die voor een heel groot deel in 1815 op het Congres van Wenen zijn vastgesteld en die na enige aanpassingen rond de twee wereldoorlogen nog steeds gelden. Dat Congres van Wenen was bijeen geroepen om de grenzen in Europa na de nederlaag van Napoleon, die op zijn eigen wijze ook een verenigd Europa had geprobeerd te vormen, opnieuw vast te stellen. Daar hebben de grote mogendheden van toen de dienst uitgemaakt en daarbij heeft men weinig consideratie gehad met de wensen van volkeren en minderheden.
In feite werd daarmee de basis gelegd voor de Eerste Wereldoorlog van bijna honderd jaar later. Het is nu weer bijna honderd jaar later en nog steeds wordt het politieke palet van Europa bepaald door een onevenwichtige samenstelling van grote en kleinere nationale staten.
Tussen 1815 en 1914 werden een aantal forse bilaterale conflicten binnen Europa uitgevochten, waaronder de Krimoorlog van 1853-56 en de Frans-Duitse oorlog van 1870-71.
De Verenigde Staten van Noord Amerika als contrast
Daartegenover vormden de Verenigde Staten van Amerika sinds hun onafhankelijkheid bijna een oase van vrede. Maar daar bestond dan ook een goed machtsevenwicht tussen de federale overheid en de deelstaten.
Dat gold trouwens ook voor het oude Chinese keizerrijk. Dat land was ook veel te groot om vanuit één punt te besturen. Het oude China kende daarom ook een soort zelfbestuur van regio’s, geleid door mandarijnen, die loyaal waren aan het centrale gezag.
Van oorsprong bestond dat systeem in Europa trouwens ook onder de naam van het Leenstelsel. Het ging in Europa echter fout toen het machtsevenwicht tussen de keizer en zijn leenmannen te veel naar de leenmannen verschoof en de laatsten eigen onafhankelijke staten gingen vormen. Dat werden later de nationale staten van Europa die elkaar gedurende de honderden jaren van hun bestaan op leven en dood bevochten hebben met de eerste en tweede wwereldoorlog als treurige climaxen.
Het voorstel van Heineken is eigenlijk niets ander dan het terugbrengen van dat machtsevenwicht tussen centraal en regionaal gezag.
Politieke reacties op het plan Heineken
Zoals te verwachten ontmoette het plan Heineken scepsis onder de meeste politici. Toch is er sinds 1992 wel iets gebeurd.
Het verdrag van Maastricht
Bij het Verdrag van Maastricht van 7 februari 1992, is het Europese Comités van de Regio’s ingesteld. Dit komt tweemaandelijks bijeen om de Europese Unie te adviseren vanuit het perspectief van de decentrale overheden. In dat Comité hebben ook de burgemeesters van een groot aantal grote Europese steden zitting.
Verder kwam men in Maastricht overeen om, in verband met het groeiend belang van de EU en het tegelijk daarmee afnemend belang van de natiestaat, aan de decentrale overheden het recht van advies te verlenen. Iedere lidstaat mocht daar naar eigen inzicht en verhoudingen invulling aan geven.
Een belangrijke mijlpaal was de bijeenkomst op 15 en 16 mei 1997 van het Comité van de Regio’s. Dit manifesteerde zich in de Beurs van Berlage in Amsterdam, als een ‘Europese Top van de regio’s en steden. Zo’n 300 bestuurders van Europese regio’s en steden riepen hier de regeringsleiders op om de decentrale overheden, in al hun diversiteit in autonomie en cultuur, meer te betrekken bij de Europese besluitvorming.
Onder hen waren ook de burgemeesters van grote Europese steden. Voorzitter Pasqual Maragall, burgemeester van Barcelona (en medeoprichter van Eurocities), zei het zo:
"Barcelona, mijn stad, heeft een geschiedenis van 2000 jaar, Catalonië, mijn “heimat”, bestaat 1000 jaar, Spanje, mijn
vaderland, is 500 jaar oud en Europa heeft net haar 40ste verjaardag gevierd. De eersten hebben de laatsten gevormd
en we moeten nu een zeker evenwicht, dat onderweg verloren is gegaan, herstellen."
Enkele maanden later kwamen de vertegenwoordigers van de grote steden opnieuw bij elkaar, dit keer in Rotterdam. Op deze conferentie werd apart een workshop aan het plan van Heineken gewijd. Freddy Heineken die hierbij ook aanwezig was stal de show met enkele oneliners die zijn vooruitziende blik onderstreepten, zoals ” Kunt U zich de Verenigde Staten voorstellen met 50 verschillende munteenheden”?
Intussen hebben we dan voor een groot deel van de EU-landen een gezamenlijke munt. Tien jaar na de invoering daarvan zijn de problemen in Europa echter van dien aard, dat de discussie die Heineken in 1992 al gestart heeft, hoognodig een vervolg moet krijgen. Dat geldt zeker nu er , najaar 2014, nu Frankrijk als een van de grootmachten van de EU een tijdbom onder de EU lijkt te hebben geplaatst door zich niet aan de begrotingsregels te willen houden en wij er, weer een jaar later, ernstig rekening mee moeten houden dat Engeland na een al aangekondigd referendum uit de EU stapt.
Jan Lambers
reageren?
Dit e-mailadres wordt beveiligd tegen spambots. JavaScript dient ingeschakeld te zijn om het te bekijken.
Voor meer informatie http://www.bng.nl/bng/pdf/200205_de_lange_30-32.pdf
andere artikelen over Europa
Argumenten voor méér Europa of toch iets minder
Europa, de regio's en de schulden